Obóz koncentracyjny

Virtual tour (in English)Pięć miesięcy po „Anschlussie” Austrii do Rzeszy Niemieckiej, w dniu 8 sierpnia 1938 r., do Mauthausen przybyli pierwsi więźniowie z Dachau. Na budowę obozu w okolicach Mauthausen zdecydowano się – podobnie jak w wypadku wybudowanego w roku 1940 podobozu Gusen – ze względu na pobliskie kamieniołomy granitu. Więźniowie obozów koncentracyjnych wykorzystywani byli najpierw do budowy obozów, a następnie mieli produkować dla należącej do SS spółki Deutsche Erd- und Steinwerke GmbH materiał budowlany przeznaczony na tworzenie monumentalnych, prestiżowych budowli hitlerowskich Niemiec.

Do roku 1943 główną funkcją obozu była jednak funkcja polityczna, czyli ustawiczne prześladowanie i więzienie faktycznych bądź domniemanych politycznych i ideologicznych przeciwników Trzeciej Rzeszy. Przez pewien okres Mauthausen i Gusen były jedynymi obozami zaliczanymi do kategorii obozów koncentracyjnych III stopnia. Spośród wszystkich obozów koncentracyjnych Trzeciej Rzeszy warunki panujące wówczas w tych obozach były najcięższe, a śmiertelność niezwykle wysoka.

Od końca roku 1942 więźniowie Mauthausen – podobnie jak więźniowie innych obozów koncentracyjnych – w coraz większym stopniu wykorzystywani byli do pracy przymusowej w zakładach zbrojeniowych. Na potrzeby tych zakładów tworzono cały szereg podobozów, a liczba więźniów znacznie wzrosła. Pod koniec 1942 roku w Mauthausen, Gusen i nielicznych podobozach więziono 14.000 osób, w marcu roku 1945 liczba więźniów kompleksu obozów Mauthausen wynosiła przeszło 84.000.

Od drugiej połowy roku 1944 do Mauthausen przybywały transporty ewakuacyjne tysięcy więźniów przede wszystkim z obozów koncentracyjnych położonych we wschodniej Europie. Gdy wiosną 1945 roku zlikwidowano podobozy położone na wschód od Mauthausen oraz obozy pracy przymusowej dla węgierskich Żydów, więźniów z tych obozów pędzono w osławionych marszach śmierci w kierunku Mauthausen. Nagły napływ wielkiej liczby osób spowodował w Mauthausen/Gusen oraz w istniejących wówczas jeszcze podobozach Ebensee, Steyr i Gunskirchen tragiczne przepełnienie. Głód i choroby doprowadziły do drastycznego wzrostu śmiertelności.

Większość osób deportowanych do Mauthausen stanowili Polacy, bardzo dużo było również obywateli sowieckich i Węgrów. W obozie koncentracyjnym Mauthausen więziono też duże grupy Niemców, Austriaków, Francuzów, Włochów, Jugosłowian oraz Hiszpanów. Łącznie administracja SS zarejestrowała mężczyzn, kobiety i dzieci ponad czterdziestu narodowości. Od maja 1944 roku do obozu przybywały z Węgier i z Polski liczne grupy więźniów żydowskich, którzy mieli najmniejsze szanse na przeżycie.

Od momentu powstania obozu w sierpniu 1938 r. do jego wyzwolenia przez armię amerykańską w maju roku 1945 do Mauthausen deportowano łącznie około 190.000 osób.

Tysiące więźniów zostało zabitych pałkami, zastrzelonych, zamordowanych zastrzykami lub też zamarzło na śmierć. Co najmniej 10.200 więźniów zostało zagazowanych w głównym obozie, w obozie Gusen, w ośrodku eutanazji na zamku w Hartheim bądź w samochodzie kursującym między Mauthausen a Gusen, do którego wpuszczano gazy trujące. Większość więźniów straciła życie wskutek wyczerpania nieludzką pracą, maltretowania, niedożywienia, niewystarczającego ubrania i braku opieki lekarskiej. W Mauthausen/Gusen i podobozach zmarło przynajmniej 90.000 więźniów, z tego mniej więcej połowa w ciągu ostatnich czterech miesięcy przed wyzwoleniem.

Podobozy

The Subcamps in Google maps (in English)Brak siły roboczej w Trzeciej Rzeszy przy jednoczesnym nasileniu produkcji zbrojeniowej spowodował, że więźniowie obozów koncentracyjnych wykorzystywani byli w coraz większym stopniu dla celów przemysłu wojennego. O ile w 1941 roku pierwsze podobozy służyły przeważnie celom SS, to od 1942 roku – kiedy w Steyr-Münichholz powstał pierwszy podobóz dla zakładów zbrojeniowych firmy Steyr-Daimler-Puch AG – na potrzeby przemysłu zbrojeniowego stworzono sieć liczącą ponad 40 podobozów. Z liczby 84.000 osób, więzionych w marcu 1945 roku w kompleksie obozowym Mauthausen, 65.000 przebywało w różnych podobozach. Więźniowie wykonywali pracę przymusową przede wszystkim dla zakładów Steyr-Daimler-Puch AG, dla Reichswerke Hermann Göring, dla firm produkujących samoloty, takich jak Heinkel-Werke oraz Messerschmitt, dla wielu firm budujących zakłady produkcyjne lub też bezpośrednio w tych zakładach.

Od końca 1943 roku więźniowie zmuszani byli do pracy przede wszystkim przy budowie podziemnych sztolni, do któ- rych przenoszono zakłady produkcyjne, aby chronić je przed nalotami. W tym celu rozbudowano między innymi obóz Gusen i stworzono wielkie podobozy w Ebensee i w Melk. Ponieważ budowa tych sztolni prowadzona była z całkowitą bezwzględnością wobec zdrowia i życia zatrudnionych więź- niów, liczba ofiar śmiertelnych była tam szczególnie wysoka.

Główny obóz Mauthausen pełnił w drugiej połowie wojny w coraz większym stopniu rolę centrali administracyjnej, w której więźniowie rozdzielani byli na poszczególne podobozy. Jednocześnie więźniów chorych i niezdolnych już do pracy odsyłano z nich do obozu głównego w Mauthausen, gdzie ich uśmiercano. Obecnie na terenie byłych podobozów Gusen, Ebensee, Melk i Steyr można zwiedzać ekspozycje.

Miejsce Pamięci

Mimo że w Mauthausen zachowała się stosunkowo duża część oryginalnej substancji budowlanej obozu, wygląd obecnego Miejsca Pamięci jest całkowicie inny niż w dniu wyzwolenia obozu, 5 maja 1945 roku. Bezpośrednio po wyzwoleniu były obóz znalazł się pod administracją amerykańską, od lata 1945 r. armia sowiecka wykorzystywała go przez kilka miesięcy na koszary dla swoich żołnierzy. W dniu 20 czerwca 1947 roku sowieckie władze okupacyjne przekazały były obóz koncentracyjny Mauthausen rządowi Republiki Austrii pod warunkiem utworzenia na terenie obozu miejsca pamięci. Dwa lata później nastąpiło oficjalne otwarcie terenu byłego obozu jako Miejsca Pamięci Mauthausen. W trakcie prac adaptacyjnych zdemontowano dużą część baraków mieszkalnych więźniów, zachowane jeszcze wtedy baraki mieszkalne SS oraz zakłady przemysłowe w kamieniołomach.

Jesienią 1949 roku na miejscu baraków administracyjnych SS jako pierwszy pomnik narodowy odsłonięto pomnik francuski. Z biegiem lat swoje pomniki stawiały kolejne narodowości i grupy prześladowanych.

Na początku lat sześćdziesiątych w Miejscu Pamięci na terenie byłego obozu koncentracyjnego Mauthausen powstał cmentarz, na który przeniesiono szczątki osób 
zamordowanych w obozie przez SS i pochowanych w masowych grobach oraz na tzw. cmentarzach amerykańskich w Mauthausen i Gusen. W drugiej części obozu 
oraz w miejscu baraków nr 16 do 19 pochowanych jest ponad 14.000 zamordowanych.

Budynek byłego szpitala obozowego (rewiru) od roku 1970 wykorzystywany jest w celach muzealnych, do czego został zaadaptowany pod kątem budowlanym. Od 
maja 2013 r. można tu zwiedzać dwie stałe ekspozycje „Obóz koncentracyjny Mauthausen 1938 –1945“ oraz „Miejsce zbrodni Mauthausen – w poszukiwaniu śladów“. W również nowo wyposażonej „Izbie nazwisk“ upamiętniono 81.000 znanych z nazwiska pomordowanych obozu koncentracyjnego Mauthausen oraz jego podobozów.

Plan dojazdu

Miejsce Pamięci na terenie byłego obozu koncentracyjnego Mauthausen

Erinnerungsstraße 1
4310 Mauthausen
Tel: +43 7238 2269-0
Fax: +43 7238 2269-40

Argentinierstraße 13, Top 103+104
1040 Wiedeń
Tel: +43 1 376 3000-100

E-Mail: office@mauthausen-memorial.org

Zapytania dot archiwum pod inquiries@mauthausen-memorial.org.

Miejsce Pamięci na terenie byłego obozu koncentracyjnego Gusen

Georgestraße 6
4222 Langenstein

E-Mail: office@mauthausen-memorial.org

Godziny otwarcia, cenniki, zapisy na zwiedzanie oraz pozostałe informacje znajdują się na stronie www.mauthausen-memorial.org (in English) i www.gusen-memorial.org (in English).